आधुनिकवैद्यपद्धतिरिति योच्यते सा वस्तुतो वैदेशिकी वैद्यपद्धतिः अथवा पाश्चात्यचिकित्सापद्धतिरिति व्यवह्रियेत। या तु भारतीया वैद्यपद्धतिः साऽऽयुर्वेदसंज्ञया व्यवह्रियते । यथा चेयं संज्ञा सूचयति वैद्यकमिदमायुर्वेदनामकं न केवला चिकित्सापद्धतिः। किन्तु परिपूर्णो जीवनमार्गः। स्वस्थस्य स्वास्थ्यरक्षणमातुरविकारदूरीकरणात् प्राधान्यं लभते। किन्तु पाश्चात्या पद्धतिरसौ चिकित्सातत्त्वप्रधाना । होमियोपथीचिकित्सापद्धत्याः प्रादुर्भावानन्तरं तदुभयवैशेषिकसूचनात्मिकी एलोपथीसंज्ञा समभूदिति वस्तुस्थितिः। होमियो इत्यस्य समानतार्थः। पैथोस् इति उपतापार्थो ग्रीकशब्दः। उपतापसमानगुणवद्द्रव्योपदानाद् होमियोपथीति नाम। Similia similibus curantur अर्थात् समानः समानरोगशमनः इति हि तेषां राद्धान्तः। एलो इति विपरीतार्थकः शब्दः। अतश्च गदविपरीतगुणवद्द्रव्यप्रयोगहेतोः होमियोपथीभेदार्थवाचकः एलोपथीशब्दः । केवलं शब्दसादृश्यं गृह्णानाः प्रकृतिचिकित्सकाः पदव्युत्पत्तिसम्बन्धहीनं नाचुरोपथीशब्दं स्वीचक्रुः । वस्तुतस्तु हेतुव्याधिविपर्यस्तानां समानानामपि विपर्यस्तार्थकारिणामित्युभयेषाम् औषधान्नविहाराणामुपयोग आयुर्वेद उपदिश्यते ।
किन्त्वधुनातना बहवः पाश्चात्यपद्धत्याकृष्टमनसस्तस्या आधुनिकतां विचिन्तयन्तः प्राचीनां पद्धतिं तिरस्कुर्वन्ति। विवेचनशीलास्तु-
पुराणमित्येव न साधु सर्वं
न चापि काव्यं नवमित्यवद्यम्।
सन्तः समीक्ष्यान्यतरद् भजन्ते
मूढः परप्रत्ययनेयबुद्धिः ॥
इति प्रमाणमनुयान्तो देशकालावस्थादिभेदविचक्षणा उभयमपि यथासन्दर्भमुररीकुर्वन्ति ।
--डॉ॥ नारायणन् पि आयुर्वेदि।
